Dawniej nazywani mańkutami – gdzie nie przynosiło to chluby, a wręcz przysparzało kłopotu, troski i zmartwień. Dziś osoby leworęczne nie budzą już żadnych kontrowersji w społeczeństwie. Nie są szkalowani ani przez najbliższych, ani przez nauczycieli, a także i rówieśników. Traktowani są na równi z pozostałymi ludźmi. Wielu z rodziców zadaje sobie często pytanie Dlaczego moje dziecko jest leworęczne, przecież oboje jesteśmy praworęczni, nasze pozostałe dzieci też są praworęczne? Przyczyn należy upatrywać się w dziedziczeniu, ale istnieje wiele innych przyczyn jakie mają wpływ na leworęczność :
• bardzo młode matki,
• późne ciąże,
• dzieci pierworodne,
• wcześniactwo,
• ciąże i porody ciężko przebyte,
• ciąże mnogie.
Niektórzy z naukowców przyczyn upatrują we wpływie hormonu jakim jest testosteron podczas rozwoju płodu, który w sposób hamujący ma wpływać na rozwój lewej półkuli mózgu. Teoria wg Geschwinda nie jest potwierdzona i wymaga nadal wielu badań.
Kiedy leworęczność przestała być tematem tabu, zaczęto baczniej przyglądać się zjawiskom jakie współtowarzyszyły dzieciom z dominacja lewej ręki. Wielu rodzicom ten problem, spędzał sen z powiek, dlatego, iż zaczęli oni zauważać u dzieci niepokojące objawy szczególnie związane z ich nauką. Zaczęto zastanawiać się jak wesprzeć dziecko leworęczne w jego dalszym rozwoju. Kiedy głębiej wnikniemy w „rozwój ręki” okazuje się, że jest on ścisle związany z rozwojem półkul mózgowych. Co to oznacza? Mianowicie, podczas rozwoju dziecka ustala się tzw. lateralizacja. Czy ona jest i do czego nam jest potrzebna? Jest to stronność ciała, czyli większa dominacja jednej strony nad drugą, wynikająca z różnicy w budowie i funkcjach obu półkul. Dotyczy to takich sfer jak analizator wzroku, słuchu, ręki, nogi. W przypadku ręki pierwsze objawy dominacji jak twierdzi prof. Marta Bogdanowicz (psycholog kliniczny) można zauważyć już w pierwszym trymestrze życia dziecka. Jeśli chodzi o to które praworęczne czy leworęczne dziecko ujawnia dominację tutaj wiek jest zróżnicowany :
• praworęczni 2-3 rok życia,
• leworęczni 3-4 rok życia.
Kiedy dziecko osiąga wiek dojrzałości szkolnej, kiedy zaczyna pisać staje się jasnym, że będzie posługiwało się daną ręką, wtedy też ostatecznie ustala się dominacja w sferze manualnej.
Kiedy mówimy o lateralizacji najczęściej jest ona kojarzona z lateralizacją jednorodną czyli prawo lub lewostronna. Część naukowców twierdzi, że nieliczny odsetek ludzi stanowią osoby w 100% lateralizacji prawo lub lewostronnej. Częściej są wśród dzieci, i dorosłych osoby o niejednorodnej lateralizacji czyli takiej gdzie jeden z elementów nie współgra z innymi. np: prawe oko, lewe ucho, prawa ręka, prawa noga. Zdarza się, że lateralizacja jest nieustalona wtedy mówi się o oburęczności u dziecka. Oburęczność jest dzielona na :
• pierwotną (dziecko ma obie ręce mniej sprawne, brak jest koordynacji obu rąk),
• wtórną ( jest ona o tyle niebezpieczna, gdy na siłę dziecko leworęczne przestawimy na praworęczne- żadna ręka wtedy nie jest wystarczająco sprawna).
Jeżeli zauważymy u swego dziecka, że oburęczność utrzymuje się po 14 r.ż. oznacza to, że nieprawidłowości wynikają z niedorozwoju centralnego układu nerwowego (CUN). Jest to sygnał niepokojący w związku z tym rodzic powinien skontaktować się z terapeutą pedagogicznym, lekarzem rodzinnym i neurologiem, poradnią psychologiczno – pedagogiczną.
Na jakie trudności napotyka dziecko leworęczne?
• zmniejszona sprawność motoryczna,
• mylenie stron,
• problem ze stronnością ciała,
• mylenie liter o podobnym kształcie,
• problemy z pisaniem piórem,
• słaba kaligrafia (dysgrafia),
• problemy z opanowaniem czytania i pisania (dysleksja, dysortografia),
• zaburzenia mowy (zacinanie, jąkanie).
Na szczególną uwagę zasługuje tutaj :
• zaburzenia koncentracji uwagi,
• problemy z zapamiętaniem większej ilości materiału.
Nie tylko zaburzenia w lateralizacji wpływają na sferę intelektualną, odgrywają istotną rolę w zaburzeniach emocjonalnych dziecka.
Coraz więcej prowadzonych badań przynosi ważne informacje – dla nas nauczycieli, dla rodziców, opiekunów. Potwierdzają one, że bardzo ważnym czynnikiem jaki ma wpływ na prawidłowy rozwój dziecka jest stronność ucha. ( mowa tutaj o centralnym przetwarzaniu słuchowym o którym piszę w artykule o uwadze słuchowej ). Jak podkreślają badacze ucho ma więcej korelacji z mózgiem (mowa tu o połączeniach nerwowych). Bardzo dobrym wydaje się sprawdzenie dziecku dominacji ucha za pomocą testu dychotycznego oraz wykonanie audiogramu bilateralnego w celu uzyskania jasnej odpowiedzi. (metoda Johansen IAS) Jest zatem logicznym połączenie trzech struktur mowa – czytanie – pisanie.
Jak zatem pomagać dziecku leworęcznemu w przezwyciężaniu jego problemów:
• dziecko zawsze siedzi czy przy stole, czy w ławce po lewej stronie ( gdy jego współtowarzysz jest praworęczny)
• światło musi padać z prawej strony
• dziecko używa tylko takich przyborów do pisania, które się nie zamazują ( polecamy pióro kulkowe firmy PILOT z gumką )
• jeżeli dziecko ma problemy z prawidłowym chwytem zakładamy nasadki lub tez używamy tzw ergonomicznych kredek i ołówków (do chwytu trójpunktowego)
• stosujemy nożyczki dla leworęcznych
• ćwiczenia w pisaniu liter, słów muszą mieć obustronny wzór (na kartce czy w zeszycie)- chodzi o to aby dziecko widziało napisany wzór po prawej stronie, nie zasłaniając go ręką piszącą
lody…………………………………………………………………………………………………………..lody
• uczenie dziecka korzystania z pióra dopiero gdy zauważymy prawidłowy chwyt i nacisk
• kiedy pokazujemy jakąś czynność znajdujemy się naprzeciw dziecka , nie obok
• kiedy dziecko pisze nachylenie zeszytu pod kątem 30 ( można wspomóc dziecko zaznaczając na blacie (ławki, Biurka) lub na podkładce linią lub też naklejonym kawałkiem taśmy kąt nachylenia.
• wiele ćwiczeń ruchowych dłoni, ręki, nadgarstka, zwracanie uwagi na to czy dziecko ma oparte przedramię na biurku/ławce
• zwracanie uwagi na to, żeby dziecko nie rysowało całą ręką i ciałem tylko manipulowało dłonią i nadgarstkiem
Przyglądając się bacznie (wydawać by się mogło tak błahemu problemowi) rozwojowi dzieci leworęcznych odnosi się wrażenie, że troski rodziców znajdują tutaj odniesienie, jednak rola jaką spełni świadomy rodzic i świadomy terapeuta/nauczyciel będzie stanowić podwalinę do dalszego prawidłowego funkcjonowania dziecka leworęcznego w środowisku zdominowanym prze jednostki praworęczne. Nadmienić należy też istotną sprawę, jaką jest odniesienie tego zjawiska do wszystkich dzieci leworęcznych, i tutaj podkreślam fakt, że zaburzenia te nie dotyczą wszystkich dzieci leworęcznych, gdyż część dzieci rozwija się bez żadnych niepowodzeń, co daje rodzicowi pełna satysfakcję i szczęście.
Jako specjalista i jako rodzic dziecka leworęcznego polecam serdecznie pozycje z serii :
„Lewa ręka rysuje i pisze” autorstwa Marty Bogdanowicz, Małgorzaty Różyńskiej wyd. HARMONIA z Gdańska
W tych publikacjach znajdziecie Państwo wiele praktycznych ćwiczeń i wskazówek dla Waszego dziecka. Zachęcam gorąco do skorzystania.
Katarzyna Stępniowska – Frąc
(oligofrenopedagog, terapeuta, logopeda)
artykuł oparty na materiale A. Pasternak,
M. Bogdanowicz, M. J. Healeyn, S. Weber, A. D Bragdon
