STOSUNKI WYZNANIOWE W LATACH
1871 – 1918
Opracowała Lidia Mańka
KATOLICYZM
Wydarzenia o dużej doniosłości w życiu kościoła katolickiego przyniósł schyłek długiego pontyfikatu Piusa IX (1846 – 1878). W latach 1869 – 1870 miał miejsce I Sobór Watykański. Przyjął on dogmat nieomylności papieża w sprawach wiary i moralności. Oznaczało to wzmocnienie władzy papieskiej i pogłębienie zwartości wewnętrznej Kościoła i jego hierarchii. W kołach liberalnych i wolnomyślnych ogłoszenie dogmatu wywołało liczne głosy sprzeciwu. Natomiast w łonie Kościoła opozycja umilkła po jego ogłoszeniu . Ostro na uchwałę soborową zareagowały rządy m.in. Austrii i Niemiec.
Wkrótce nastąpił upadek Państwa Kościelnego. Dnia 20 września 1870 roku wojska włoskie wkroczyły do Rzymu.
Stanowisko papieża w łonie Kościoła wzmocniło się. Jednak osłabiła się pozycja polityczna papiestwa, które było pozbawione władzy świeckiej i pozostawało w złych stosunkach z większością rządów w Europie.
W 1878 r. marł Pius IX, jego następcą został obrany kardynał Gioacchino Pecci (1878 – 1903), przybrał imię Leona XIII. Nowy papież za zasadniczą sprawę uznał wzmocnienie wewnętrznych sił Kościoła poprzez m.in. zwalczanie sprzecznych z religią lub wrogich religii kierunków naukowych. Wymagało to wytworzenia własnego programu i własnej metody. Encyklika Aeterni Patris z 4 sierpnia 1879r. zapoczątkowała neoscholastykę i jej postać podstawową – neotomizm, który stał się doktryną obowiązującą w seminariach i wyższych uczelniach katolickich. Leon XIII zreorganizował także studia biblijne i utworzył w 1902 roku Komisję Biblijną, by kierowała badaniami w tej dziedzinie. W celu polepszenia stosunków politycznych – złagodzenia konfliktów z rządami postanowił wykazać im, iż Kościół w wielu wypadkach może być dla nich użyteczny, w szczególności może odegrać dużą rolę w łagodzeniu ostrych przeciwieństw zarówno społecznych jak i narodowych. Taktyką tą osiągnął zakończenie kulturkampfu w Niemczech i nawiązanie poprawnych stosunków z Prusami. Doprowadził także do przywrócenia w 1889 roku stosunków dyplomatycznych z Rosją, zerwanych w dobie powstania styczniowego , mimo, że nie zdołał poprawić położenia katolicyzmu w państwie cara.
Stanowisko Watykanu wobec liberalizmu także uległo zmianie. Leon XIII ujrzał nie tylko widoki kompromisu i porozumienia z liberalną burżuazją i z państwem liberalnym, ale także możliwość uzyskania dla Kościoła pomyślnych warunków działania w świecie nowoczesnym (Wypowiadał się na temat liberalnej konstytucji belgijskiej.) Trzeźwy realizm skłonił Leona XIII do wezwania katolików francuskich do uznania republikańskiej formy rządów we Francji. Przez porozumienie z republikanami francuskimi papież spodziewał się umocnić położenie kościoła we Francji, pozyskać sympatię republiki francuskiej, co było niezbędne w jego grze politycznej z Włochami. Nie wiadomo, czy liczył na odbudowę szczątkowego Państwa Kościelnego, czy raczej dążył do paraliżowania polityki antyklerykalnych rządów włoskich. Faktem jest, że popierał Dwuprzymierze francusko – rosyjskie przeciw Trójprzymierzu niemiecko – austriacko – włoskiemu.
Dnia 15 maja 1891 roku Leon XIII wydał encyklikę „Rerum novarum” – pierwszy dokument formułujący oficjalnie społeczną doktrynę Kościoła, która stała się podstawą chrześcijańskiej demokracji. Uznawała ona, że pracę ludzką należy oceniać wg zasad sprawiedliwości , a nie jak towar, że każdy człowiek posiada naturalne prawo własności prywatnej, a własność ta jest podstawą bytu rodziny. Na posiadających ciąży jednak obowiązek wykorzystania zgromadzonych dóbr również dla dobra innych. Państwo powinno bronić praw i interesów wszystkich, najbardziej jednak najsłabszych, czyli robotników, kobiet i dzieci. Ono też powinno przeciwdziałać bezrobociu, ustalać długość czasu pracy, zakazywać pracyw święta, pilnować aby umowy o pracę zawierano zgodnie z zasadami sprawiedliwości społecznej, aby warunki pracy nie uwłaczały godności osoby ludzkiej. Robotnicy natomiast powinni mieć naturalne prawo zrzeszania się w związki grupujące albo samych robotników, albo robotników wraz z pracodawcami. Pracownicy i pracodawcy powinni kierować się zasadami ludzkiej solidarności, zgodnej z etyką chrześcijańską.
Encyklika „Rerum novarum” wskazywała klasom posiadającym, iż Kościół może odegrać doniosłą rolę w utrzymaniu istniejącego ustroju społecznego. Była także późną próbą nawiązania kontaktu z masami robotniczymi i odzyskania ich dla religii.
Następcą Leona XIII został Giuseppe Sarto (1903 – 1914), który przyjął imię Piusa X. Lata swego pontyfikatu poświecił pracy nad wewnętrznym życiem Kościoła. Był nieugięty w kwestiach doktryny wiary. Wystąpił przeciwko antyklerykalnej polityce rządu francuskiego. Założył Papieski Instytut Biblijny. Zainicjował reformę prawa kanonicznego.
Podczas I wojny światowej Kościół znalazł się w trudnej sytuacji. Katolicy stanęli przeciwko sobie w obu walczących obozach. Celem zabiegów dyplomacji papieskiej było jak najszybsze zakończenie wojny i to bez zwycięzców i bez zwyciężonych. W tym kierunku pracował usilnie nowy papież – Benedykt XV, którym został Giakomo Della Chiesa (1914 – 1922). W encyklice z 1 listopada 1914 roku potępił okropności wojny. Katolikom włoskim zalecał akcję na rzecz zachowania przez Włochy neutralności.
W „upomnieniu apostolskim” z 28 lipca 1915 roku nazwał kontynuowanie wojny samobójstwem.
1 sierpnia 1917 roku w nocie pokojowej wezwał wojujące państwa do wstrzymania działań wojennych
i wszczęcia działań pokojowych. Wezwania papieskie odrzuciła Koalicja i odrzuciły Niemcy. Benedykt XV nie uwieńczył swych wysiłków powodzeniem, spotkał się natomiast z obu stron z zarzutami stronniczości. Katolicy francuscy i belgijscy ubolewali, że papież nie potępił głośno pogwałcenia przez Niemców neutralności Belgii.
